“Kẻ giấu mặt” mang tên tin tức giả

Cần thể hiện đạo đức và trách nhiệm khi tham gia mạng xã hội. Ảnh minh họa

Nguyên nhân của những sai lầm

Cuốn sách với tiêu đề “Không còn thời gian để suy nghĩ” xuất bản năm 2008 của tác giả Rosenberg và Feldman (Mỹ) đã lột tả gần như đầy đủ và chân thực về những mặt tiêu cực do mạng xã hội gây ra. Đây là một trong những bình luận hùng hồn, mạnh mẽ, pha lẫn hài hước về sự nguy hiểm của tốc độ lan truyền thông tin một cách chóng mặt trong thế giới số - hay còn gọi là “thế giới ảo”, gây không ít “tai nạn nghiêm trọng” cho chính những người làm truyền thông cũng như công chúng.

Rosenberg và Feldman đã chứng minh có rất nhiều lĩnh vực trong đời sống, xã hội bị ảnh hưởng đáng kể bởi sự gia tăng nhanh chóng của các phương tiện truyền thông.

Ngày nay, tốc độ tin tức “khủng khiếp” của các phương tiện truyền thông đang gây ra những sai lầm phức tạp. Các sự kiện được đưa tin và tương tác qua lại mà không qua bất kỳ sự kiểm duyệt nào đã tạo ra những câu chuyện sai lệch, hay còn gọi là những tin tức giả (fake news). Những tin tức đó có thể nhanh chóng lan rộng tạo nên dư luận tiêu cực về một vấn đề vốn dĩ tích cực nào đó làm ảnh hưởng xấu đến tâm lý công chúng.

Bất cứ ai từng tiếp cận với tin tức trên Internet hay mạng xã hội đều biết rằng, tốc độ “tin tức nóng bỏng” trên mạng xã hội có thể được lan truyền nhanh chóng chỉ với một vài thao tác đơn giản. Trong khi đó, những gì báo chí chính thống có thể làm được để những thông tin chính thống và chuẩn xác đến được với công chúng có thể phải kéo dài mất vài ngày hoặc vài tuần, thậm chí còn lâu hơn nữa.

Tạo làn sóng dư luận có chủ đích

Cuốn sách “Không còn thời gian để suy nghĩ” viết: “Các phương tiện truyền thông đang có xu hướng cố gắng theo kịp tốc độ hấp thụ tin tức của công chúng, trong khi nhu cầu tin tức của công chúng đang ngày càng gia tăng và chưa bao giờ có dấu hiệu chậm lại và tạo nên một áp lực ghê gớm đối với các nhà sản xuất tin tức. Đó cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến hệ lụy phức tạp khi mà “cung không kịp đáp ứng cầu”.

Rosenberg và Feldman không đổ lỗi cho các nhà sản xuất tin tức về những thay đổi trong phương thức truyền tải thông tin trên các phương tiện thông tin đại chúng và mạng xã hội, nhưng có vẻ họ đã khéo léo và tinh tế trong việc đổ lỗi cho các nhà sản xuất về cách thức tổ chức sản xuất tin tức hiện tại đã tạo ra một thị trường cạnh tranh “tin nhanh” không lành mạnh, khi mà tốc độ đang là thứ chiếm ưu thế thay vì chất lượng tin tức.

Vậy, hình thức tin tức nhanh nhất có thể là gì? Nếu nghĩ rằng “truyền hình trực tiếp” hay “live stream” về một sự kiện nào đó là nhanh nhất có vẻ như chúng ta đã nhầm vì có một thứ còn nhanh hơn tin tức trực tiếp đó là tin tức được chuẩn bị từ trước khi sự kiện diễn ra theo một kịch bản được sắp đặt sẵn, và đó chính là những tin tức được hiểu là tin giả “fake news”, đang ngày càng hoành hành một cách mạnh mẽ trên mạng xã hội.

“Fake news” có thể là tin tức giả, hoàn toàn sai sự thật được tung lên mạng xã hội, tuy nhiên, “fake news” đôi khi cũng là những tin tức thật, nhưng được dựa trên một kịch bản có sẵn nhằm tạo ra một sự kiện nào đó và mọi tin tức về sự kiện đó đã được chuẩn bị sẵn từ trước nhằm tung lên mạng xã hội để tạo ra một làn sóng dư luận có chủ đích. Đặc biệt, nếu kịch bản đó được chuẩn bị để tạo ra một dư luận xấu, nó sẽ nhanh chóng tác động tiêu cực đến đời sống tâm lý, xã hội của công chúng và gây ra một áp lực ghê gớm đến đối tượng mà kịch bản đã được chuẩn bị từ trước định hướng đến.

Thực chất, hiện tượng “fake news” đã xuất hiện từ lâu đời trong đời sống truyền thông, báo chí quốc tế vì những mục đích khác nhau có thể là vì mục tiêu chính trị.

Ngày nay, với mạng xã hội, “fake news” có thêm môi trường rộng lớn và thoải mái hơn để thỏa sức phát triển, tuy nhiên thiếu đi những công cụ kiểm soát cần thiết, khiến công chúng gần như bị dẫn dắt về tư tưởng nếu các thông tin chính thống không được các cơ quan kịp thời định hướng.

Cũng chính vì thế mà gần đây trên các diễn đàn truyền thông quốc tế, mạng xã hội đang phải đối mặt với những chỉ trích ngày càng gia tăng, khi nó đang vô tình trở thành môi trường thuận lợi để nuôi dưỡng, thúc đẩy chủ nghĩa cực đoan và chủ nghĩa dân túy.

Trong một phát ngôn sau sự kiện những kẻ khủng bố lái xe đâm vào người đi bộ ở London hôm 3/6/2017, Thủ tướng Anh Theresa May đã phản ứng mạnh mẽ rằng, các công ty Internet như Google và Facebook vô hình trung đã cung cấp không gian cho những tư tưởng cực đoan được “nuôi dưỡng”

Áp lực với các nhà báo?

Ở phía bên kia “chiến tuyến”, báo chí chính thống cũng đang phải tăng tốc để khỏa lấp những khoảng trống tin tức trên mạng xã hội. Các nhà báo cũng đang được yêu cầu sản xuất tin bài nhanh và nhiều hơn bao giờ hết.

Trong bối cảnh mạng xã hội đã, đang và sẽ tiếp tục phát triển ngày càng phức tạp như hiện nay, các nhà báo cần phải trang bị cho mình những “kỹ năng số” cần thiết nhằm theo kịp xu thế hiện đại để trở thành những “nhà báo đa phương tiện”, đồng thời thể hiện rõ vai trò, trách nhiệm cũng như đạo đức nghề nghiệp của mình khi tham gia vào môi trường mạng xã hội, bởi không ai khác, chính những nhà báo, phóng viên là những người có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đến dư luận xã hội và đừng để vô tình bị biến thành những công cụ hữu hiệu nhằm “nhét chữ vào đầu công chúng” thông qua mạng xã hội

Vũ Thanh Hòa